Ergenlik çocukluktan erişkinliğe geçiş süreci olarak tanımlanıyor. Bu periyotta; üreme yeteneği kazanılıyor, ikincil cinsiyet özellikleri denilen göğüs gelişimi, sakal çıkması üzere cinsiyete has değişimler yaşanıyor. Ayrıyeten uzunluk uzuyor ve en son boya ulaşılmış oluyor. Olağan ergenlik süreci kızlarda 8-13, erkeklerde ise 9-14 yaş ortasında görülüyor. Bu yaşlarda kızlarda göğüs, erkeklerde ise testis boyutları artıyor ve hacmi büyüyor.
Ergenlik süreci kızlarda göğüs gelişimi ile 8-13 yaş, erkeklerde ise testis boyutlarının artması ve hacmin 4 ml’nin üzerine çıkması ile 9-14 yaş ortasında başlar. Kız çocuklarında göğüs gelişiminin 8 yaşından evvel başlaması ‘erken ergenlik’, 8-9 yaş ortasında başlaması ise ‘erkence ergenlik’ olarak tanımlanır. Erkek çocuklarında ise 9 yaşından evvel testis boyutlarının artarak 4 ml’nin üzerine çıkması ‘erken ergenlik’ olarak kabul edilir.
Erken Ergenlik: Gerçek mi, yalancı ergenlik mi?
Erken ergenlik de iki farklı biçimde kendini belirli ediyor. Yalancı ve gerçek ergenlik olarak ikiye ayrılan bu durumun nedenleri de farklı. Yalancı erken ergenlik; cinsiyet hormonlarının ölçü ya da tesirinin artmasına bağlı gelişiyor. Gerçek erken ergenlik ise yönetici merkezler olan hipotalamus ve hipofiz bezlerindeki hormonların salınımının artması, bu hormonların erkeklerde ve kızlarda üreme organlarını uyararak cinsiyet hormonlarının (kızlarda östrojen, erkeklerde testosteron) artışına neden olmasıyla ortaya çıkıyor.
Erken ergenlik kızlarda ve erkeklerde değişiyor!
Gerçek erken ergenlik kız çocuklarında erkeklere nazaran yaklaşık 10 kat daha sık görülüyor. Kızlarda daha sık görülmesinin nedeni tam olarak bilinmese de genetik ve çevresel etmenlere bağlanıyor, çoğunlukla altta yatan organik bir neden bulunmuyor. Nedenlere baktığımızda çocuğun ailesinde benzeri hikayenin varlığı büyük kıymet taşır. Daha az olarak altta yatan ek tıbbi bir durum saptanabilir.
Erkek çocuklarında gerçek erken ergenlik nedenine biraz daha kuşkuyla yaklaşmak ve ayrıntılı incelemek gerekir. Birtakım genetik sendromlarda, hematolojik ve onkolojik tedavi üzere kimi özel durumlarda erken ergenlik daha sık görülebilir. Anne babalar şunları bilmeliler; kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından evvel ergenlik bulgularının ya da tüylenmenin başlanması durumunda aileler tabibe başvurmalılar.
Bu belirtilere dikkat!
Ergenlikte, göğüs ve testis gelişiminin yanı sıra kilo alımı, beden yağ dağılımında değişim ve uzunluk uzamasında hızlanma görülebiliyor. Tüylenme, çoğunlukla böbreküstü bezlerinden salınan hormonların tesiri ile gelişiyor. Fakat farklı nedenlerle de tüylenme olabileceği için uzmanların değerlendirmeleri gerekiyor. Adetin başlaması kızlarda 10-16 yaşları ortasında olağan sayılırken erken ergenlikte daha erken yaşta başlayabiliyor.
Erkeklerde ise testis boyutlarında artış yanında kas dokusunda artış, ses kalınlaşması ve sakal gelişimi üzere olağanda daha ileri ergenlik basamaklarında görülen belirtiler daha erken görülebiliyor. Bu periyotta ruhsal farklılıklar da yaşanabiliyor; sonluluk, içe kapanma, bedendeki değişikliklere reaksiyon, ruh halinde dalgalanma ve duygusal davranma üzere değişimler de oluşabiliyor. Fakat bu değişimlerin büyük kısmı ergenliğin ileri kademelerinde hafifliyor ve kayboluyor.
Obeziteden mavi ışık maruziyetine…
Obezite, erken ergenliğe yol açan en değerli sebeplerden biri. Bu nedenle çocuğun sağlıklı beslenme, nizamlı uyku ve antrenman yapması çok değerli bir hale geliyor. Ayrıyeten pestisitler, plastik içinde bulunabilen bisfenol A üzere ‘endokrin bozucu maddeler’ de erken ergenliğin ortaya çıkmasında tesir gösteriyor.
Lavanta ve soya, âlâ bilinen östrojen gibisi bitkilerin kullanılması, çocuklarda göğüs büyümesine neden olabiliyor. Propolis ve keçiboynuzunun da hormonlar üzerinde tesirli olabileceği ve ergenlik sürecini olumsuz etkileyebileceği düşünülüyor. Tablet ve bilgisayar üzere mavi ışık yayan teknolojilerle uzun vakit geçirmenin de hormonları yeniden olumsuz etkileyerek erken ergenlikte rol oynadığı biliniyor.
Erken ergenlik yeni sıkıntılara davetiye çıkarıyor
Erken ergenlik çocuklarda hem fizikî hem ruhsal olarak yeni problemlere yol açabiliyor. Yaşıtlarından daha gelişkin görünmek psikososyal problemlere yol açabiliyor, bilhassa kızların erken adet ile baş etmeleri güç olabiliyor. Kemiklerdeki büyüme noktaları yaşıtlarına nazaran daha evvel kapanabiliyor ve bu durum uzunluğunun kısa kalmasına neden olabiliyor. Ancak dikkat! Bu durum her çocukta görülmüyor.
Düzenli takip çok önemli
Erken ergenlik saptanan her çocuğun kesinlikle tedavi olması gerekmiyor. Tedavi kararı; erken ergenliğin başlangıç yaşı, klinik bulgular ve bulguların seyri, çocuğun öngörülen uzunluğunun maksat boyun altında kalması, kızlarda adetin öne kayması üzere etmenlere bağlı olarak veriliyor. Erken ergenliğe giren çocukların çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından nizamlı olarak takip edilmelerinin büyük kıymet taşıyor.
Tedavide kullanılan ilaçlar ise (GnRH analogları) ayda bir sefer ya da 3 aylık enjeksiyonlar halinde uygulanmaktadır ve tesirleri yalnızca kullanıldıkları mühlet içinde geçerlidir. Çocuk ergenlik için uygun yaşa geldiğinde, örneğin kızlar 11, erkekler 12 yaşında olduklarında enjeksiyonların kesilmesiyle birlikte gelişim kaldığı yerden devam edecektir. Özel durumlarda ek birtakım ilaçlar da kullanılmaktadır.
